Veelgestelde vragen en persinformatie

Het Hydrogen Experience Centre is een modelwoning die kan worden verwarmd met zowel aardgas als waterstof. Dat is mogelijk omdat er in het huis twee cv-ketels hangen: een die werkt op waterstof en een die werkt op aardgas. Door de gewenste ketel aan te sluiten op de leidingen in het huis, kunnen we daar het gewenste gas door laten stromen voor verwarming van water en ruimtes.

Het huis is een gemeenschappelijk project van Kiwa en netwerkbedrijf Alliander. Kiwa heeft veel kennis op het gebied van duurzame energievoorziening en Alliander heeft veel kennis van energienetwerken. Beide bedrijven zien waterstof als veelbelovend onderdeel van de toekomstige energievoorziening en helpen die verandering graag op weg met de bouw van dit huis.

De demowoning is voor Alliander een belangrijke stap in het onderzoeken en testen van hoe we woonhuizen kunnen verwarmen op waterstof. Want zo'n omschakeling op een waterstofnet vraagt veel kennis en opleiding. Niet alleen als het gaat om de inzet van waterstof zelf, maar ook als het gaat om het onderhoud en beheer van een waterstofnet. Het Hydrogen Experience Centre kan hieraan een belangrijke bijdrage leveren. We kunnen hier monteurs en installateurs gecontroleerd opleiden en laten zien hoe de toepassing van waterstof in de gebouwde omgeving er in de praktijk uit gaat zien.

Voor Kiwa is het huis een plek om te laten zien dat er dankzij aangepaste meet- en regelapparatuur en installatietechnieken geen onoverkomelijke technologische uitdagingen meer zijn die de toepassing van waterstof in de gebouwde omgeving belemmert. In het Hydrogen Experience Centre kunnen geïnteresseerden, bijvoorbeeld woningeigenaren, bestuurders en bedrijven, zien hoe de ombouw van een cv-installatie naar waterstof er in de praktijk uitziet. En het mooie is dat dat ombouwen eigenlijk niet heel veel werk is. Als er groene waterstof voorhanden is, hoeven alleen de drukregelaar, gasregelaar en waterstofketel te worden vervangen. Koken op waterstof is voorlopig helaas nog niet mogelijk, hiervoor zou overgeschakeld moeten worden op elektrische kooktoestellen.

Er lopen verschillende projecten rondom de toepassing van waterstof in de gebouwde omgeving. De uitdagingen op technisch gebied zijn niet onoverkomelijk, maar voor de techniek op grote schaal marktwaardig en veilig is, is extra kennis noodzakelijk. En daarvoor is veel aanvullend onderzoek nodig. Zo werk Kiwa in Leeds al jaren mee aan onderzoek waar ook proefwoningen voor zijn gebouwd. De kennis die daar wordt opgedaan, wordt ook actief gedeeld met de Britse netbeheerders. Dichter bij huis, in Lochem, onderzoekt Alliander of woningen met een aardgasaansluiting kunnen worden omgezet naar waterstof en wordt direct praktijkervaring opgedaan met de distributie van waterstofgas door bestaande gasleidingen. Dit zijn slechts twee van de vele waterstofprojecten die afgelopen jaren zijn opgestart.

Dat klopt. Er is gekozen voor een houten huis omdat dit goedkoper is en weinig afdoet aan het concept. In eerste instantie zouden we een huis nabouwen in een laboratorium. Dit huis benadert echter beter de werkelijkheid. Daarnaast wilden we een huis wat snel gebouwd kon worden (dit huis is in de basis in drie dagen gebouwd) en op termijn eventueel verplaatsbaar is.

‘All electric’ of een warmtenet is vaak een prima alternatief voor het verwarmen van huizen. Maar in de gebouwde omgeving is niet altijd plek voor een warmtenet, is het net niet geschikt voor ‘all electric’ of zijn de huizen niet geschikt om op deze manier verwarmd te worden. Waterstof is dan een alternatieve energiedrager met veel potentie. De pilot in Lochem richt zich daarbij op de moeilijkste doelgroep: panden met een monumentale status. Deze zijn vrijwel niet op een andere wijze klimaatneutraal te verwarmen, vandaar dat we ons daar richten op waterstof.

De ombouw van een aardgaskooktoestel naar waterstof vergt behoorlijk wat aanpassingen. Er is bij ons geen fabrikant bekend die ‘ombouwsetjes’ heeft voor de ombouw van aardgastoestel naar waterstof. Er wordt wél door leveranciers gewerkt aan toestellen die ombouwbaar zijn. Omdat er op dit moment geen waterstofkooktoestellen op de markt zijn, worden gastoestellen vervangen door elektrische. Zo zit er ook in dit huis een elektrisch kookstel. Voor het opleidingsdoel van deze woning maakt dat niet uit, er lopen genoeg andere leidingen in de keuken waarmee monteurs en installateurs tijdens hun training rekening mee moeten houden. Daarnaast is voor de energietransitie niet het kookfornuis, maar de cv-ketel het belangrijkste toestel om om te bouwen. De hoeveelheid energie die we verbruiken via de cv-ketel is namelijk tien tot twintig keer groter dan dat wat we verbruiken met koken.

De demowoning met werkputten voor gasleidingen is voor Alliander een belangrijke stap in het onderzoeken hoe woonhuizen kunnen worden verwarmd. Want zo'n omschakeling op een waterstofnet vraagt veel kennis en opleiding. Niet alleen kennis over de inzet van waterstof zelf, maar ook over het onderhoud en beheer van een waterstofnet. In het Hydrogen Experience Centre kunnen monteurs en installateurs gecontroleerd worden opgeleid en laten we ze zien hoe het er in de praktijk uit gaat zien. Alliander werkt hierin als netbeheerder samen met Kiwa, Remeha en een installateur om ervoor te zorgen dat waterstof over de gehele keten - van netwerk, tot de binneninstallatie en de ketel - veilig kan worden toegepast.

Het klopt dat meerdere netbeheerders pilots doen. We proberen allemaal een ander aspect te pakken en delen de kennis. De een richt zich op een elektrolyser, de andere neemt een gasstation mee in zijn pilot, etc. Met behulp van deze pilots willen we inzicht krijgen in de technische aspecten, veiligheidsaspecten, vergunningen, potentie en business cases van waterstoftoepassing. Met deze inzichten kunnen we onze net- en energiemodellen aanpassen, de benodigde techniek laten ontwikkelen en het gesprek met toezichthouders en vergunningverleners aangaan over de processen die nodig zijn voor dit soort installaties. Zo kunnen we beter anticiperen op de ontwikkelingen van de komende jaren en onze netten doelmatig en op tijd uitbreiden.

Dat kan helaas nog niet. Het is een ketel uit een eerste kleine serie. Sowieso moet er eerst waterstof in uw wijk beschikbaar zijn wilt u deze ketel kunnen benutten.

Nee. De huidige ketels zijn voor Nederlands aardgas gebouwd en kunnen niet zomaar worden omgebouwd om op waterstof te werken. Daar zijn speciale onderdelen en specialistische kennis voor nodig die nog niet breed beschikbaar is.

In verband met concurrentiegevoeligheid kan dat op dit moment helaas nog niet. De verwachting is dat dit vanaf medio 2022 wel mogelijk is.

In het kader van hun opleiding kunnen installateurs binnen aan de slag met waterstof. Dat geldt natuurlijk niet voor de monteurs van de netbeheerders die normaal gesproken buiten, op straat, actief zijn. Zij kunnen met waterstof werken in de werkputten rondom het waterstofhuis. Daar houden ze zich bezig met bijvoorbeeld het inbouwen van T-stukken en het vervangen van aansluitleidingen. Al dit soort handelingen wil je kunnen trainen op een plek waar fouten maken weinig consequenties heeft. En dat kan hier, rondom het Hydrogen Experience Centre.

Waterstof (H₂) is een kleurloos, reukloos, licht ontvlambaar, maar niet giftig gas. Onder normale omstandigheden is waterstof gasvormig, maar het kan vloeibaar worden gemaakt als de temperatuur verlaagd wordt tot –253 graden Celsius. Waterstof komt in zuivere vorm niet voor op de aarde, maar moet gemaakt worden door het af te splitsen van water (H₂O) of koolwaterstoffen (C_xH_y). Afhankelijk van de manier waarop het gemaakt is, krijgt deze energiedrager een kleur toegewezen: grijs, blauw, groen. Hieronder lees je hierover meer.

Waterstof kan op veel verschillende manieren worden geproduceerd. Het proces bepaalt hoe duurzaam de productie is en dus welke kleur de waterstof krijgt. De waterstofkleuren die je het vaakst voorbij hoort komen, zijn:

• Groene waterstof: Waterstof dat volledig duurzaam is geproduceerd. Elektrolyse van water is het bekendste proces. Daarbij wordt water (H₂O) met behulp van volledig duurzaam opgewekte elektriciteit gesplitst in waterstof (H₂) en zuurstof (O₂). De vergassing van biomassa is een tweede proces waarmee op duurzame wijze groene waterstof kan worden verkregen.
• Grijze waterstof: Waterstof dat wordt geproduceerd uit aardgas. Deze waterstof wordt geproduceerd door middel van Steam Methane Reforming (SMR), waarbij stoom (H₂O) onder hoge druk met aardgas (CH₄) reageert tot waterstof (H₂) en koolstofdioxide (CO₂). Omdat deze CO₂ als broeikasgas vrijkomt in de atmosfeer, wordt gesproken over grijze waterstof.
• Blauwe waterstof: Waterstof dat op dezelfde manier wordt gemaakt als grijze waterstof. De CO₂ die bij de productie vrijkomt wordt hier echter grotendeels (80-90%) afgevangen en opnieuw gebruikt of opgeslagen (bijvoorbeeld in lege gasvelden onder de Noordzee). Dat maakt deze waterstof duurzamer.

Qua eigenschappen zijn er de nodige verschillen. Zo is waterstof lichter dan aardgas, stijgt het wat sneller op en mengt het zich sneller met lucht. Maar net als aardgas is waterstof geurloos, daarom voegen we een geurstof toe. Als je het gas aansteekt is een waterstofvlam bijna onzichtbaar en de energie-inhoud per molecuul is een factor drie kleiner. Dus als je je huis net zo warm wilt krijgen met waterstof als met aardgas, moet er drie keer zoveel gas naar je huis. Qua capaciteit is dat geen probleem, omdat het gas een lagere dichtheid heeft. Naast deze moleculaire eigenschappen is een heel belangrijk verschil tussen aardgas en waterstof dat er bij de verbranding van waterstof géén CO₂ vrij komt. Verbranding van waterstof draagt dus niet bij aan het broeikaseffect. En doordat er geen koolstof in waterstof zit, kan er ook geen koolstofmonoxide ontstaan bij onvolledige verbranding van het gas. De kans op koolmonoxidevergiftiging is daarmee ook verdwenen. Als je waterstof dan ook nog eens produceert met groene energie, is het een volledig groene en hernieuwbare energiedrager.

Alle gassen zijn anders en hebben hun eigen aandachtspunten als het gaat om veiligheid. Een groot voordeel van waterstof is dat er bij de verbranding geen koolmonoxidevergiftiging kan optreden. Er zit namelijk geen koolstofmonoxide (CO) in het verbrandingsproduct van waterstof. Daarnaast is het, vaak onderschatte, gevaar van verstikking bij het vrijkomen van waterstof even groot als bij aardgas. Of de distributie en het gebruik van waterstof in de bebouwde omgeving gevaarlijker of juist veiliger is, is nog niet helemaal duidelijk. Sommige onderzoeken concluderen een kleiner veiligheidsrisico, anderen juist een hoger risico ten opzichte van aardgas. Waar de risico’s van waterstof kleiner zijn dan van aardgas, worden de maatregelen en eisen voor aardgas gehanteerd. Waar de risico’s nog onduidelijk zijn of waar we denken aan grotere risico’s worden extra maatregelen genomen. Op basis van de laatste kennis van onderzoeksorganisaties als Kiwa worden de maatregelen bij netwerkbedrijven als Alliander continu aangepast. Veiligheid heeft de hoogste prioriteit bij álle betrokken partijen.

Waterstof is een ‘beweeglijker’ gas dan aardgas, dat klopt. Maar in de praktijk heeft dit verschil maar beperkte betekenis. Voor de distributie van waterstof is het belangrijk om te weten of er niet te veel waterstof uit de leidingen ontsnapt. Uit praktijktesten blijkt dat waterstof wel iets makkelijker door kunststoffen diffunderen (zich door een wand verplaatsen), maar dat deze hoeveelheid nog steeds verwaarloosbaar klein is. In de praktijk is voor beide gassen de permeatie niet merkbaar en nooit gevaarlijk.

In volume zal er inderdaad meer waterstof wegstromen, maar dat betekent niet dat er evenveel energie verloren gaat. De hoeveelheid energie (de calorische waarde) van waterstof is ongeveer een derde van die van aardgas (≈3,25 kWh/Nm³ t.o.v. ≈ 10, kWh/Nm³). Daartegenover staat dat er ongeveer anderhalf tot drie keer zoveel waterstof uit een bepaalde opening stroomt. De hoeveelheid energie aan waterstof die uitstroomt is in het ongunstigste geval gelijk aan dat van aardgas. Voor de kenners: de Wobbe-index is voor waterstof en aardgas nagenoeg gelijk (rond 50).

Maar dat is het niet. Ook aardgas is reukloos van zichzelf en net als aardgas zal waterstof worden geodoriseerd (er wordt een geurtje aan toegevoegd). Hiervoor kan dezelfde geurstof (THT) in dezelfde concentratie worden gebruikt. Zo ruikt waterstof precies hetzelfde als aardgas. Uit milieuoogpunt en om beschadiging van brandstofcellen tegen te gaan, kan in de toekomst ook eventueel voor een andere, zwavelvrije geurstof worden gekozen.

Nee, dat is niet gevaarlijk als je verantwoord met waterstof omgaat. Zuiver waterstof brandt inderdaad bijna onzichtbaar, alleen in het donker is wellicht een rode gloed te zien. Een vlam zien tijdens het koken zal lastig worden, maar een onzichtbare vlam in de cv-ketel kan geen kwaad.

Dat klopt, net als aardgas en veel andere gassen. De eigenschappen van waterstof zijn anders dan die van aardgas en daarom doen de gezamenlijke netbeheerders en onderzoeksorganisaties in Europa veel onderzoek naar de toepassing van waterstof. Het uitgangspunt in alle onderzoeken is dat het gebruik van waterstof net zo veilig moet zijn als dat van aardgas.

Waterstof zal alleen ontbranden als er een brandbaar mengsel van gas en lucht is ontstaan en er een ontstekingsbron met voldoende energie aanwezig is. De ontsteekenergie die nodig is om een gasmengsel aan te steken, is afhankelijk van de concentratie waterstof die is vermengd met lucht. Bij kleine lekjes, en dat is de meerderheid, is de ontsteekenergie hoger dan van aardgas. Bij grote lekken (waarbij de concentratie waterstof in het gas-luchtmengsel hoger is) is de ontsteekenergie echter lager dan bij aardgas. Wat we hier in de praktijk van gaan merken, en dan in het bijzonder bij graafschade, is nog onduidelijk. Dat zal uiteraard zorgvuldig worden gemonitord. Daarnaast worden veel experimenten gedaan om alle details over werken met waterstof in verschillende praktijksituaties te weten te komen.

Veel van de waterstof die nu geproduceerd wordt, is inderdaad niet groen. Maar er zijn veel plannen om te komen tot grootschalige productie van groene waterstof. Netbeheerders moeten nu al beginnen met het testen van het netwerk om op tijd klaar te zijn voor deze groene waterstof. De productie van groene waterstof zal op gang komen als er veel elektriciteit wordt opgewekt door windparken op zee. Het transport van al die energie kan in de vorm van waterstof ongeveer twintig keer goedkoper dan in de vorm van elektriciteit. Daarnaast wordt in het Midden-Oosten gewerkt aan extreem grote installaties voor zonne-energie voor de productie van groene waterstof. De verwachting is dat die waterstof tussen 2027 en 2030 via leidingen of met schepen naar Europa wordt getransporteerd.

In tegendeel, waterstof blijkt in de leidingen en bij gasdrukregelstations zelfs stiller te zijn dan aardgas. Dat verschil is aanzienlijk en blijft ook gunstig als er rekening wordt gehouden met de benodigde hogere volumestroom.

Als het aan ons ligt zo snel mogelijk. Het grootste obstakel voor de opschaling van de productie en het transport van groene waterstof ligt in de ontwikkeling van de waterstofmarkt. Groene waterstof kan nu nog niet concurreren met milieuvervuilendere alternatieven. Concrete investeringen en stimuleringen door overheden kunnen de productie, het transport en de export van waterstof het zetje in de rug geven dat nodig is om het ook bij jou thuis te brengen.

Het grootste deel van het gasverbruik in een woning (90% of meer) gaat op aan ruimteverwarming. Als je daarvoor waterstof gebruikt, ben je al een heel eind. Dat het koken dan elektrisch zou moeten, is geen probleem, dat kan er prima bij op het elektriciteitsnetwerk.

Het Hydrogen Experience Centre is een unieke opleidingslocatie waar monteurs en technici in de energiesector de skills kunnen opdoen die ze nodig hebben voor de overschakeling naar waterstof. Daarnaast is het de ideale plek om te kunnen laten zien dat we waterstof veilig naar de gebouwde omgeving kunnen brengen. Alliander en Kiwa werken hard aan verschillende trainingen op het gebied van waterstof. Van introductiecursussen voor beleidsmakers tot technische trainingen voor veiligheidsregio’s, monteurs en installateurs.

Door middel van pilotprogramma’s onderzoeken we welke vragen er spelen en hoe onze experts die het beste kunnen beantwoorden. Een pilot is een speciaal op maat gemaakt programma met onze bestaande waterstofcursussen als basis, gecombineerd met onze laatste kennis op het gebied van waterstof. Geïnteresseerd om als eerste de laatste kennis op het gebied van waterstof op te doen? Stuur dan een bericht naar technology@kiwa.nl en hoor wat er mogelijk is.

Nee, hiervoor wordt voorlopig nog geen training ontwikkeld. Uit concurrentieoverwegingen is de techniek in de waterstofketel voorlopig niet openbaar. De ketel blijft dus nog even dicht.

Dat hangt er vanaf wat je zoekt. Kiwa houdt zich al jaren bezig met onderzoek naar waterstoftoepassingen en deelt die kennis al langer in een aantal opleidingen. Met één mailtje naar technology@kiwa.nl kun je erachter komen of die cursussen aansluiten bij jouw wensen. En als dat niet het geval is, bekijken we samen of we een op maat gemaakt pilotprogramma kunnen samenstellen met onze laatste kennis op het gebied van waterstof in de gebouwde omgeving, de mobiliteitssector en de industrie. De eerste pilotbijeenkomsten voor de veiligheidsregio zijn al gepland! Daarnaast wordt druk gewerkt aan vakinhoudelijke trainingen waarin monteurs en installateurs zich kunnen specialiseren in het veilig ombouwen van aardgasketels naar waterstof. De monteurs van Alliander zullen hier binnenkort in het Hydrogen Experience Centre mee aan de slag gaan.

Op dit moment behandelen we iedere aanvraag afzonderlijk. Bij interesse kun je mailen naar technology@kiwa.nl.

Iedere training is uniek. We horen graag welke vragen er bij jullie spelen, dan gaan wij uitzoeken hoe onze experts deze het best kunnen beantwoorden. Waterstof in de gebouwde omgeving, de mobiliteitssector en de industrie, het zijn momenteel allemaal ‘hot topics’ en de laatste kennis daarover is bij ons aanwezig.

Natuurlijk! Stuur een mailtje naar technology@kiwa.nl en dan gaan we samen kijken hoe we aan jouw bezoek de beste invulling kunnen geven.

Vergaderingen, teamuitjes, meetings, presentaties, rondleidingen. Je kunt het zo gek niet verzinnen of het is mogelijk in het Hydrogen Experience Centre. Wil je graag een rondleiding, inhoudelijk meer weten over waterstof, waterstof horen knallen of gewoon in stilte vergaderen? Het kan allemaal. Meer informatie over de mogelijkheden en arrangementen kun je opvragen via technology@kiwa.nl. De mogelijkheden voor bezoek zijn uiteraard afhankelijk van de beschikbaarheid en op het moment van bezoek geldende coronamaatregelen.

Dat kan helaas niet. Het waterstofhuis wordt alleen gebruikt als opleidingslocatie en als demo- of eventruimte.

Het Hydrogen Experience Centre staat op het terrein van Kiwa aan de Wilmersdorf in Apeldoorn.

Dat kan zeker. Stuur een mail naar technology@kiwa.nl dan gaan we kijken of we een bezoek kunnen plannen. De mogelijkheden voor bezoek zijn uiteraard afhankelijk van de beschikbaarheid en de op het moment van bezoek geldende coronamaatregelen.

Op www.hydrogenexperiencecentre.com is veel informatie te vinden. Vind je hier niet op alle vragen antwoord, mail dan naar technology@kiwa.nl. Wij helpen je graag verder.

Jazeker, dat vinden we hartstikke leuk! Mail hiervoor naar technology@kiwa.nl en dan nemen we zo snel mogelijk contact met je op voor een afspraak. We kunnen je vragen ook per mail beantwoorden.